Slimme school: beter presteren en klaar voor de toekomst

Een schoolgebouw dat ‘meebeweegt’ met de ontwikkelingen, dat reageert op zijn gebruikers en zich daarop aanpast. Een slim gebouw waar techniek wordt ingezet voor betere prestaties – van leerlingen, het lerarencorps én het gebouw zelf. Hoe dat kan worden bereikt? Door de markt te prikkelen en uit te dagen. Dat deed Ad Kuivenhoven, hoofd huisvesting & facilitaire zaken van COG Vallei & Gelderland-Midden bij de uitbesteding van de nieuwbouw van Technova College. 

Technova College is een transparant schoolgebouw waar praktijkgericht beroepsonderwijs en bedrijfsleven samenkomen. De begane grond bestaat in zijn geheel uit werkplaatsen. Door de vele ramen is al vanaf buiten direct zichtbaar wat er binnen gebeurt. Hiermee staat het ruimtelijk ogende gebouw in directe verbinding met zijn omgeving. Wat van buiten niet zichtbaar is, is de intelligentie die in het gebouw is geïntegreerd. Technova College zou je een ‘smart school’ mogen noemen - een intelligente leeromgeving waar letterlijk en figuurlijk creativiteit en techniek samenkomen. Het gebouw staat op de plaats waar tot twee jaar geleden ROC A12 locatie Bovenbuurtweg stond. Een deel hiervan bleef bij de sloop van het oude pand staan. Het nieuwe gebouw is ontworpen door architectenkantoor cepezed; de bouw is gerealiseerd door Consortium Team TechINnova. Het adviesbureau M3V heeft met het Technova College het onderwijs- en huisvestingsconcept ontwikkeld en vertaald naar een programma van eisen en heeft de innovatieve DBME-aanbesteding opgezet en tot en met oplevering van het gebouw begeleid.

We spreken in de centrale ontvangsthal van de school met Ad Kuivenhoven van COG, dat de huisvesting van Technova verzorgt, Harry Vedder van M3V en Paul Markesteijn van ABB. Over de eenwording van techniek en gebouw vertelt Harry Vedder: “Wie om zich heen kijkt – op een school, kantoor of woning – beseft al snel dat gebouwen een levensduur van vele decennia hebben. Gedurende die gebruikstijd verandert er veel. Nieuwe generaties, nieuwe leerlingen, een kantoor dat een woonbestemming krijgt – veranderingen die ingrijpen op het gebruik van het gebouw.  Wat je wilt, is een gebouw dat zich aanpast aan die veranderingen. Een adaptieve omgeving die meegroeit en zo flexibel is dat veranderingen gemakkelijk kunnen worden opgevangen.” Ad Kuivenhoven van COG vult aan: “Daar komt nog eens bij dat je als onderwijsorganisatie in de techniek de plicht voelt om innovatief bezig te zijn. Door innovatieve techniek in de schoolomgeving te integreren, draag je automatisch bij aan popularisering van het technisch onderwijs. Dat is geen overbodige luxe als je bedenkt dat juist voor het technisch onderwijs de belangstelling aan het teruglopen is.” 

Technova college

Uitdagingen te over als het om nieuwbouw gaat. Maar hoe kies je de juiste insteek in een wereld waarin begrippen als circulair, innovatief en duurzaam over elkaar duikelen? COG Vallei & Gelderland-Midden nam M3V in de arm om de bouw te begeleiden. Niet alleen vanuit bouwkundig perspectief maar vooral ook als interface tussen de eigen visie op de toekomst en het bouwproces. Dat klinkt als een mondvol. Harry Vedder: “Hoe vertaal je een toekomstvisie op het onderwijs naar een schoolgebouw? En hoe vaak krijg je als school met zo’n vertaalslag te maken? Een slim gebouw voor toekomstgericht techniekonderwijs ontstaat niet zomaar. Daar is meer voor nodig dan een opdrachtgever of bouwbegeleider. Intelligente omgevingen ontstaan door de markt uit te dagen. Door marktpartijen te prikkelen om met oplossingen te komen. Oplossingen voor meer flexibiliteit, een energiezuinigere omgeving, verbeterde veiligheid of betere prestaties. Wat volgde was een grote uitvraag. Vanuit onderwijskundig en bouwkundig opzicht werd de techniek nauwkeurig maar wel op het niveau van beoogde prestaties gespecificeerd. De vraag was of één of meerdere partijen die techniek zou kunnen invullen.” Ad Kuivenhoven: “Met KNX konden al die vragen worden beantwoord. Een open structuur die uitdaagt om het best mogelijke uit een omgeving te halen – niet alleen vandaag maar ook in de verre toekomst.”  

KNX is een standaard die beschrijft hoe sensoren en actoren met elkaar communiceren zodat elektrotechnische, werktuigbouwkundige en ICT-systemen en -apparatuur zijn te monitoren en te regelen. Het communicatieprotocol wordt toegepast in gebouwautomatisering en domotica. KNX Association certificeert de producten volgens deze norm zodat producten van verschillende fabrikanten samen in één systeem gebruikt kunnen worden. 

ABB’s Paul Markesteijn, die de KNX-structuur voorstelde en die samen met de opdrachtgever en bouwbegeleider verder uitwerkte, vertelt: “Een slimme school begint met een open platform dat ruimte biedt om de gewenste functies werkelijkheid te laten worden. Nu én in de toekomst. Dat vereist flexibiliteit – een functie die je van een stapel bakstenen onmogelijk kunt verlangen. Maar door KNX in die stapel bakstenen te integreren, lukt dat wel. Met KNX kan de functie van een ruimte centraal worden aangepast. Wat vroeger een gestandaardiseerd leslokaal was, wordt nu een multifunctionele ruimte. Een ruimte waar apparatuur is afgestemd op de les of de lesvorm. Meer leerlingen in een klas, betekent dat de temperatuur in de lesruimte oploopt. In de winter hoeft er dan dus minder te worden gestookt terwijl er in de zomer er meer moet worden gekoeld. Een leslokaal in een slimme school herkent dat en regelt het klimaatsysteem volledig automatisch.”  

Dat heeft natuurlijk positieve gevolgen voor het energieverbruik. Verbruik dat niet alleen afhankelijk is van het klimaatsysteem. Paul Markesteijn: “Neem de verlichting. In een traditionele schoolomgeving brandt het licht zodra iemand de schakelaar omzet en het gaat pas weer uit als iemand hem terugzet. In een slimme school wordt herkend óf iemand aanwezig is, waar die zich bevindt en hoe actief die is. Op basis daarvan wordt niet alleen het licht ingeschakeld én ingesteld maar schakelt ook de verwarming of koeling en ventilatie aan. Zo wordt er tegelijkertijd voor gezorgd dat er altijd de juiste temperatuur heerst en er voldoende frisse lucht in een lokaal aanwezig is. KNX biedt daarbij als open platform de mogelijkheid om allerlei systemen van uiteenlopende fabrikanten met elkaar te combineren tot een intelligent platform.” 

Ook in andere opzichten biedt KNX meer flexibiliteit. Hoe vaak komt het niet voor dat tijdens de bouw nog veel vragen onbeantwoord zijn? Welke afdeling zit waar? Op welk tijdstip sluit de school? Wat is de samenstelling van de verschillende klassen. Harry Vedder: “Dat kan nu tijdens de oplevering en zelfs ver daarna nog worden geconfigureerd of aangepast. Dat geeft niet alleen tijdens het bouwproces meer vrijheid maar biedt ook tal van voordelen voor de bedrijfsvoering.”  

Waar het KNX-systeem zich in onderscheidt is de fraaie en naadloze integratie van onder meer regelen, monitoren en besturen. Functies die intelligentie kunnen toevoegen aan systemen die dat van huis uit niet hebben. Daardoor worden veel handelingen teruggebracht tot één druk op de knop. Ad Kuivenhoven: “We zijn hier zelfs nog een stapje verder gegaan. Waar vaak gebruik wordt gemaakt van een touchscreen om instellingen te doen, is nu gekozen voor de smartphone die iedereen altijd bij zich heeft. Via een QR-code in het lokaal krijg je als docent toegang tot een bedienomgeving waarin je alle KNX-faciliteiten voor jouw lokaal kunt regelen.” Een hogere temperatuur of meer verlichting? Je regelt het via je smartphone.  En hoe zit dat dan met veiligheid? Wat kan KNX daar dan nog voor betekenen? Paul Markesteijn: “In een slimme school heerst een gezond binnenklimaat. Dat kan omdat temperatuur-, vochtigheid- én CO2-sensoren in één unit continu deze grootheden monitoren. Het eindresultaat is een schoolomgeving waarin leerlingen beter presteren en het gebouw en de voorzieningen de prestaties van leerlingen bevorderen. Maar er is uiteraard meer. Veiligheid gaat verder dan een omgeving waarin veilig en gezond kan worden gewerkt. Ook in geval van nood kan levert het KNX-systeem een bijdrage aan de beveiliging. Dat kan op tal van manieren. Een sprekend voorbeeld is de verlichting die in de gang automatisch aangaat op het moment dat er brandalarm is. Zo worden vluchtwegen voor iedereen goed herkenbaar. Aan de veiligheid wordt ook bijgedragen door verlichting die automatisch inschakelt op het moment dat het inbraakalarm afgaat. Zo zijn er tal van noodsituaties waarin KNX een belangrijke bijdrage levert aan de veiligheid. ”  

Op de vraag of de smart school inderdaad bevalt, antwoordt Ad Kuivenhoven enthousiast: “Met het KNX-systeem wordt aan al onze wensen voldaan. Ik denk dat we kunnen zeggen dat we een school hebben die helemaal klaar voor het heden én de toekomst is.”